Δυσκοιλιότητα σε βρέφη και παιδιά: Ορισμός και αντιμετώπιση
Τρία χαρακτηριστικά προσδιορίζουν κατά πόσο ένα παιδί έχει ή όχι δυσκοιλιότητα:
- Συχνότητα αφόδευσης: ΕΚΤΟΣ από την περίοδο αποκλειστικού θηλασμού, δυσκοιλιότητα έχουμε όταν η συχνότητα κενώσεων είναι ανά 3-4 μέρες ή παραπάνω, δηλαδή ≤3 κενώσεις την εβδομάδα
- Σύσταση κοπράνων: Δυσκοιλιότητα έχουμε όταν τα κόπρανα ή μέρος τους είναι σκληρό και υπερβολικά σχηματισμένο, όπως της κατσίκας σε σβώλους (κοπρόλιθοι)
- Πόνος κατά την αφόδευση: δυσκοιλιότητα έχουμε όταν το παιδί κλαίει, πονάει ή ζορίζεται σοβαρά κατά την αφόδευση
Σε κάποιες περιπτώσεις προεξάρχον σύμπτωμα στη δυσκοιλιότητα του παιδιού μπορεί να είναι o πόνος στην κοιλιά.
Σε βαριά δυσκοιλιότητα παρατηρείται εγκόπριση, δηλαδή το παιδί λερώνει με κόπρανα το εσώρουχο του, ή ακόμα χειρότερα μπορεί να παρουσιάζει ακράτεια («να κάνει τα κακά του επάνω του»).
Επίσης, συχνά μπορεί η βαριά δυσκοιλιότητα να διαγνωσθεί ως χρόνια διάρροια διότι το παιδί έχει συχνές κενώσεις από υπερχείλιση, λόγω του ότι το έντερο είναι πλήρες κοπράνων (ψευδοδιάρροια).
Παρ’ όλ’ αυτ’ά θα πρέπει κανείς να θυμάται ότι υπάρχει μεγάλη ποικιλία από άνθρωπο σε άνθρωπο στη συχνότητα και στη σύσταση των κενώσεων, και άρα η πιο αξιόπιστη ένδειξη δυσκοιλιότητας είναι η αλλαγή στις προηγούμενες εντερικές συνήθειες του παιδιού που συνήθως συνοδεύεται με πόνο ή σκληρά κόπρανα.
Δυσκοιλιότητα του βρέφους
Πρέπει να αποκλεισθούν οργανικά θέματα, όπως ο υποθυρεοειδισμός, νευρολογικά θέματα, ανατομικές ανωμαλίες, κά.
Τα αποκλειστικώς θηλάζοντα βρέφη μπορεί να μην έχουν κένωση έως και 10 μέρες, χωρίς αυτό να αποτελεί πρόβλημα. Συνήθως η κένωση, ακόμα και μετά από πολλές ημέρες, είναι μαλακή. Εφ΄ όσον το βρέφος είναι ευδιάθετο, τρώει και έχει αποκλεισθεί ο υποθυρεοειδισμός, δεν πρέπει να ανησυχεί η μητέρα.
Τα βρέφη που παίρνουν formula (ξένο γάλα σε σκόνη) έχουν συχνά δυσκοιλιότητα.
Η δυσκοιλιότητα είναι η συνηθέστερη εκδήλωση της αλλεργίας στο γάλα αγελάδας.
Στην περίπτωση που ένα βρέφος που διατρέφεται με formula παρουσιάζει δυσκοιλιότητα, την αντιμετωπίζουμε φτιάχνοντας 2 από τα γεύματα γάλακτος της ημέρας, με χαμομηλόνερο αντί για σκέτο νερό. Διαλύουμε δηλαδή το γάλα σε σκόνη σε αφέψημα χαμομηλιού, χωρίς να προσθέσουμε ζάχαρη, σε αναλογία, όπως θα βάζαμε το ζεστό νερό. Αυτό συνήθως αρκεί για ομαλή λειτουργία του εντέρου. Δε χρησιμοποιούμε υπόθετα ή κλύσματα.
Μετά τον 6ο μήνα η διατροφή του παιδιού πρέπει να περιλαμβάνει φρούτα και λαχανικά.
Δυσκοιλιότητα του παιδιού
Μετά τα 21/2-3 έτη, η δυσκοιλιότητα είναι κατά κανόνα λειτουργικής φύσεως, δηλαδή δεν υπάρχει οργανικό πρόβλημα, και χαρακτηρίζεται από εκούσια αναστολή της κένωσης από το παιδί, πιθανόν διότι βαριέται, φοβάται μήπως πονέσει, πιέζεται ψυχολογικά (ερχοµός νέου παιδιού στην οικογένεια, ταξίδια, αλλαγή περιβάλλοντος, φυγή αγαπηµένου προσώπου, κλπ). Πολύ συνηθισμένη είναι η δυσκοιλιότητα που παρουσιάζουν παιδιά 3-5 χρονών, κατά την εκπαίδευση τους στην αφαίρεση της πάνας.
Πολύ σημαντικός παράγοντας στη δυσκοιλιότητα των παιδιών είναι η διατροφή. Τροφές με µικρή ποσότητα φυτικών ινών (έτοιμοι χυμοί, γάλα, αλευρώδη) στο διαιτολόγιο του παιδιού, οδηγούν σε αφυδατωµένα, σκληρά κόπρανα.
Μεγάλη προσοχή χρειάζεται στη χορήγηση γάλακτος τα πρώτα χρόνια ζωής. Μετά τον πρώτο χρόνο πρέπει να γίνεται διακοπή του μπιμπερό και το παιδί να παίρνει μέχρι 2 ποτήρια γάλα την ημέρα, όχι περισσότερο (~500ml). Το γάλα προκαλεί δυσκοιλιότητα.
Επίσης καλό είναι να δίνονται ολόκληρα τα φρούτα και τα λαχανικά ώστε το παιδί να παίρνει και τις φυτικές ίνες τους, αλλά και χυμοί φρούτων ή λαχανικών επί δυσκοιλιότητας (δαμάσκηνο, πορτοκάλι).
Συνοπτικά οι διατροφικές συστάσεις για την αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας είναι ως εξής:
Στη διατροφή του παιδιού περιορίζουμε ή αποκλείουμε τα ακόλουθα:
- Μπανάνα
- Μήλο
- Πατάτα
- Ζυμαρικά μη ολικής
- Ψωμί μη ολικής
- Υπερβολική ποσότητα γάλακτος και τυριών
- Υπερβολική ή καθημερινή λήψη κρέατος
- Υπερβολικά γλυκά
- Είδη περιπτέρου (σοκολάτες, πατατάκια, μπισκότα)
Στη διατροφή του παιδιού ενθαρρύνουμε και αυξάνουμε τα:
- Νερό
- Χυμούς όπως δαμάσκηνο και πορτοκάλι
- Όξινα φρούτα όπως δαμάσκηνα, ροδάκινα, βερύκοκα, ακτινίδιο, πορτοκάλι, μανταρίνι, φράουλα
- Αποξηραμένα φρούτα όπως δαμάσκηνα και σταφίδες
- Πράσινα λαχανικά όπως ωμές σαλάτες, λαδερά, φασολάκια, σπανάκι, μπρόκολο
- Ελαιόλαδο
- Βρώμη
- Δημητριακά ολικής άλεσης (άνω του έτους)
- Όσπρια όπως φασόλια
- Γιαούρτι με μέλι (το μέλι σε παιδιά>1 έτους)
- Αφέψημα όπως το χαμομήλι
Εκπαίδευση τουαλέτας
Συχνή μορφή δυσκοιλιότητας παρατηρείται κατά την εκπαίδευση της τουαλέτας.
H νευρολογική ωρίμανση των σφιγκτήρων του πρωκτού στον άνθρωπο γίνεται περίπου στα 2½ του χρόνια. Δηλαδή ένα παιδί αναμένεται να βγάλει την πάνα μετά τα 2½ του χρόνια. Δεν πρέπει να υπάρχει βιασύνη και να επιχειρείται η εκπαίδευση του παιδιού να κάνει τα «κακά» του σε γιογιό ή τουαλέτα πριν από αυτήν την ηλικία. Πρέπει να αποφεύγεται η πίεση στο παιδί και η πρώιμη εκπαίδευση τουαλέτας γιατί μπορεί να οδηγήσει σε δυσκοιλιότητα. Συνήθως το ίδιο το παιδί μας δίνει τα αντίστοιχα σημάδια τα οποία είναι περίπου στα 2-2 ½ έτη για κορίτσια και 2½ -3 έτη για αγόρια.
Σε αυτή τη μεταβατική περίοδο είναι πιθανό το παιδί να αναστέλλει την κένωση γιατί δε θέλει να πάει στο γιογιό ή στην τουαλέτα ή γιατί φοβάται να βλέπει τα κόπρανα ή γιατί έχει πονέσει σε προηγούμενες αφοδεύσεις, με αποτέλεσμα να τα κρατάει ακόμα περισσότερο, να βγαίνουν τελικά ακόμα πιο σκληρά και τραυματικά και άρα να φοβάται και να τα κρατάει ακόμα περισσότερο – φαύλος κύκλος.
Ο φαύλος κύκλος σπάει μόνο αν χαλαρώσουμε τελείως το ζήτημα, βάλουμε πάνα, πάμε εντελώς με τα νερά του παιδιού, αποφύγουμε να το κάνουμε μεγάλο θέμα και τακτική συζήτηση που αγχώνει γονείς και παιδί. Για να σπάσει επίσης ο φαύλος κύκλος του πόνου και της αναστολής θα πρέπει να προσέξουμε τη διατροφή του παιδιού – όπως ειπώθηκε παραπάνω. Τέλος αρκετές φορές σε επίμονες περιπτώσεις απαιτείται σημαντικής διάρκειας θεραπεία εβδομάδων ή και μηνών και μαλακτικά κοπράνων, ώστε για μεγάλο χρονικό διάστημα τα κόπρανα του παιδιού να διατηρηθούν πάντα μαλακά, να μην ξαναπονέσει και να του φύγει το θέμα τελείως από το μυαλό του.
Σε μεγαλύτερα παιδιά με δυσκοιλιότητα, εκπαιδευμένα στην τουαλέτα, είναι καλό σε συνεργασία με το παιδί οι γονείς να ενθαρρύνουν καλύτερη ρουτίνα αφόδευσης, με καθημερινή συγκεκριμένη ώρα να κάθεται το παιδί στην τουαλέτα μετά από κάποιο γεύμα, με σωστή στάση σώματος στην τουαλέτα – πόδια ψηλά και δίπλωμα του σώματος.
Στον άνθρωπο υπάρχει το λεγόμενο γαστροκολικό αντανακλαστικό: Δηλαδή όταν τρώει και γεμίζει το στομάχι του, έχει διάθεση να κάνει «κακά» του. Αυτό ακριβώς πρέπει να προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν οι γονείς.
Σιγά –σιγά όμως, μεγαλώνοντας, με τις διάφορες ενασχολήσεις της ζωής, το αντανακλαστικό αυτό χάνεται. Πρέπει λοιπόν το παιδί να εκπαιδεύεται να κάνει «κακά» του σε σταθερή ώρα μέσα στην ημέρα και να μαθαίνει να μην αναβάλλει το να πάει στην τουαλέτα, όταν έχει έπειξη προς αφόδευση (θέλει να κάνει τα «κακά» του), όπου και αν βρίσκεται.
Γενικές οδηγίες τρόπου ζωής
Η καθημερινή κίνηση βοηθά υγιείς κενώσεις, ενώ παιδιά με καθιστική ζωή έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα δυσκοιλιότητας. Ενθαρρύνουμε τακτική άσκηση και αποφεύγουμε υπερβολική τηλεόραση και παραμονή του παιδιού μπροστά σε οθόνες.
Φαρμακευτική θεραπεία
Η θεραπεία της δυσκοιλιότητας στα παιδιά συχνά είναι δύσκολη. Μαλακτικά κοπράνων ή και διεγερτικά κινητικότητας του εντέρου μπορεί να συστηθούν από τον παιδίατρο για εβδομάδες ή μήνες ανάλογα με την ηλικία και την κατάσταση του παιδιού, ώστε για μεγάλο χρονικό διάστημα τα κόπρανα του παιδιού να διατηρηθούν πάντα μαλακά, να μην ξαναπονέσει και να αποσυμφορήσει στο μυαλό του το ζήτημα, παράλληλα με την εκπαίδευση του εντέρου σε σταθερές ώρες της ημέρας.
Αποφεύγουμε τα κλύσματα σε βρέφη και μικρά παιδιά.
Υπόθετα γλυκερίνης χρησιμοποιούνται με φειδώ ως τελευταία λύση και όχι συχνά.
Η σωστή διατροφή αποτελεί το πιο καθοριστικό μέτρο στην αντιμετώπιση της, όπως και η ψυχολογική (πιθανόν σε σοβαρές περιπτώσεις με βοήθεια ψυχολόγου ή ψυχιάτρου) υποστήριξη του παιδιού.
Σε ορισμένες περιπτώσεις πιθανά ο παιδίατρος να συστήσει πιθανές εργαστηριακές εξετάσεις, για αποκλεισμό οργανικών αιτίων, όπου χρειάζεται.
Σε λίγες περιπτώσεις θα χρειαστεί εισαγωγή στο νοσοκομείο για κένωση του εντέρου με ειδικά σκευάσματα και περαιτέρω έλεγχος του παιδιού.
Θεανώ Λαγκούση-Δανηλάτου MD PhD – Παιδίατρος
Αγίας Αναστασίας 26, Νέα Ιωνία, 14232
