Αναπτυξιακά ορόσημα: Τι πρέπει να κάνει το μωρό μου τους 12 πρώτους μήνες της ζωής του;
Η σωματική και ψυχοκινητική εξέλιξη του παιδιού θα πρέπει να παρακολουθείται από τον παιδίατρο ανά τακτά χρονικά διαστήματα, ειδικά τον πρώτο χρόνο ζωής που είναι καθοριστικός για τη μετέπειτα ζωή του.
Σωματομετρικά μεγέθη
Τα σωματομετρικά μεγέθη του παιδιού (μήκος σώματος μέχρι τα 3 χρόνια και ύψος μετά τα 3 χρόνια, βάρος σώματος και περίμετρος κεφαλής) τοποθετούνται σε ειδικές καμπύλες που καταδεικνύουν σε ποιά θέση βρίσκεται το παιδί, μεταξύ 100 άλλων παιδιών της ίδιας ηλικίας και του ίδιου φύλου. Οι καμπύλες που χρησιμοποιούνται σήμερα είναι αυτές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) και όχι οι Εθνικές καμπύλες, όπως γινόταν παλιότερα.
Με απλά λόγια εάν το βάρος ενός παιδιού βρίσκεται στην 75η Εκατοστιαία Θέση, 25 παιδιά της ίδιας ηλικίας και του ίδιου φύλου είναι βαρύτερα και 75 ελαφρύτερα. Δεν έχει σημασία μόνο η Εκατοστιαία Θέση στην οποία βρίσκεται το παιδί (3η έως 97η Εκατοστιαία Θέση θεωρούνται φυσιολογικές) αλλά και η μεταξύ τους σχέση. Για παράδειγμα, ένα παιδί που το ύψος του είναι στην 75η θέση και το βάρος του στην 3η, προβληματίζει. Επίσης, πολύ σημαντική είναι η πορεία στο χρόνο. Για παράδειγμα, ένα παιδί που είναι στη 50η Εκατοστιαία Θέση, αν πέσει μία Εκατοστιαία Θέση και βρεθεί στην 25η Εκατοστιαία Θέση, σε διάστημα 6 μηνών, οφείλει να προβληματίσει.
Κεφαλοουραία ωρίμανση του βρέφους
Η νευρολογική ωρίμανση του βρέφους εξελίσσεται από το κεφάλι προς τα πόδια. Έτσι, αρχικά στηρίζει το κεφάλι του, μετά κάθεται και κατόπιν βαδίζει. Δε μπορεί να περάσει στο επόμενο στάδιο εάν δεν έχει κατακτήσει πρώτα το προηγούμενο.
Έτσι φυσιολογικά: περίπου στην ηλικία των 2-3 μηνών στηρίζει το κεφάλι του, στην ηλικία των 6 μηνών κάθεται, χωρίς υποστήριξη, και στην ηλικία των 12-13 μηνών βαδίζει.
Γενικά ανησυχεί ένα που δεν έχει στηρίξει το κεφάλι μετά τους 4 μήνες, που δεν έχει καθίσει, χωρίς υποστήριξη μετά τους 8 μήνες και που δε βαδίζει μετά τους 18 μήνες.
Αξίζει να αναφερθεί, προς καθησυχασμό των γονέων πρόωρων βρεφών, ότι εάν το παιδί έχει γεννηθεί πρόωρα, τα αναπτυξιακά ορόσημα υπολογίζονται με βάση τη διορθωμένη ηλικία κύησης, δηλαδή αφαιρούμε το διάστημα που το παιδί έπρεπε να είναι στη μήτρα. Για παράδειγμα, για ένα παιδί που γεννήθηκε 7 μηνών, αφαιρούμε 2 μήνες από τα παραπάνω νούμερα πριν πούμε ότι καθυστερεί στην ανάπτυξη του.
Ομιλία
Σε γενικές γραμμές τα εξελιγκτικά στάδια γλώσσας στα φυσιολογικά εξελισσόμενα παιδιά είναι τα ακόλουθα:
Η Προλεκτική περίοδος (0-10 μηνών):
- – Νεογνό: Σημαντικό χαρακτηριστικό είναι ο προσανατολισμός στους ήχους
- -3 μηνών: Παράγει ήχους φωνηέντων, ως απάντηση στην ομιλία της μητέρας
- -5 μηνών: Μένει σιωπηλό όταν ακούει κάποιον να μιλάει
- -6 μηνών: Προσθέτει σύμφωνα στους ήχους των φωνηέντων, φτιάχνοντας τυχαίες
συλλαβές που χρησιμοποιεί με επαναλαμβανόμενο τρόπο (μπα-μπα, μα-μα).
Κατόπιν ακολουθεί η Λεκτική περίοδος (10-18 μηνών):
- 10-12 μηνών: Αρχίζει να χρησιμοποιεί συνειδητά τις πρώτες λέξεις, ενώ προοδευτικά αναγνωρίζει το όνομά του, καταλαβαίνει την έννοια τη λέξης «όχι»
- 12 μηνών: Τα περισσότερα βρέφη καταλαβαίνουν σχεδόν 100 λέξεις, μπορούν να ακολουθούν μια απλή εντολή αρχικά αν συνοδεύεται από χειρονομία, ενώ λίγους μήνες αργότερα αυτή η χειρονομία δεν είναι απαραίτητη.
- 18 μηνών: Χρησιμοποιεί περίπου 25 λέξεις.
Ένα παιδί που ακούει, σχεδόν πάντα θα μιλήσει. Αν υπάρχει πρόβλημα στην ομιλία, θα πρέπει πρώτα να αποκλειστεί κάποιο πρόβλημα στην ακοή. Τα προβλήματα της ακοής θα πρέπει εγκαίρως μετά τη γέννηση, ήδη από το μαιευτήριο, να ανιχνεύονται προκειμένου να αντιμετωπιστούν, ώστε να μην επηρεαστεί η ομιλία του παιδιού. Σε αυτό συμβάλλουν και τα ακουολογικά τεστ τύπου screening που διενεργούνται στα περισσότερα μαιευτήρια (ωτοακουστικές εκπομπές).
Εάν η ακοή είναι φυσιολογική και παρ όλ’ αυτά το παιδί δεν έχει αναπτύξει ομιλία μέχρι την ηλικία των 2 με 2 ½ ετών θα πρέπει να συμβολευτείτε το παιδίατρό σας και πιθανά να αναζητήσετε τη γνώμη κάποιου ειδικού (παιδοαναπτυξιολόγου). Σε κάθε περίπτωση, είτε πρόκειται για μεμονωμένη καθυστέρηση στην ομιλία είτε για πιο σύνθετη διαταραχή, η άμεση παρέμβαση είναι καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξη του παιδιού.
Όραση
0-1 μηνός: Κατά τη γέννηση, η όραση είναι φτωχά αναπτυγμένη. Αντίθετα, η όσφρηση και η αφή υπερτερούν κατά τη γέννηση, ώστε το νεογνό να προσανατολίζεται στην οικεία μυρωδιά της μητέρας του. Επίσης, το νεογνό ακούει καλά, ώστε να αντιδρά σε απότομους, δυνατούς ήχους με ανησυχία ή/και κλάμα. Σταδιακά και μέχρι την ηλικία του 1 μηνός, το νεογνό μπορεί να δει σε απόσταση περίπου 30 εκατοστών, εστιάζοντας σε πρόσωπα και εικόνες με έντονες αντιθέσεις μεταξύ άσπρου-μαύρου. Η απόσταση αυτή αντιστοιχεί σε αυτή στήθους – ματιού της μαμάς. Πιο κοντά ή πιο μακριά τα πράγματα γίνονται πιο θολά. Ενίοτε ακολουθεί ένα αντικείμενο με το βλέμμα κατά 90 μοίρες.
1-3 μηνών: Δύναται να ακολουθήσει ένα αντικείμενο από τη μια μεριά στην άλλη (180 μοίρες). Η οπτική οξύτητα βελτιώνεται σταδιακά, οπότε βλέπει μακρύτερα. Αρχίζει να παρατηρεί και να χαζεύει τα χεράκια του.
3-5 μηνών: Το βρέφος κοιτάζει τα χέρια του. Η οπτική οξύτητα έχει βελτιωθεί πολύ. Το μωρό εστιάζει σε πιο μακρινή απόσταση (μέτρων). Κοιτάζει τον εαυτό του στον καθρέφτη. Ξεκινά να απλώνει τα χεράκια για να πιάσει αντικείμενα. Ξεκινά η συνεργασία χεριού – ματιού. Το μωρό χτυπάει παιχνιδάκι που κρέμεται μπροστά ή πάνω από αυτό.
5-7 μηνών: Το βρέφος έχει πλέον πληρέστερη ανάπτυξη οπτικής οξύτητας. Βλέπει τα χρώματα πλήρως, κοιτάζει σε μεγαλύτερες αποστάσεις. Το μωρό αναπτύσσει προτιμήσεις για συγκεκριμένα χρώματα, συνήθως έντονα, κόκκινα ή πορτοκαλί. Γυρίζει το κεφάλι για να δει ένα αντικείμενο. Προσπαθεί να αγγίξει την εικόνα του μέσα στον καθρέφτη.
7-12 μηνών: Το βρέφος παρατηρεί με τα μάτια μικρό αντικείμενο. Αρχίζει να έχει αίσθηση του βάθους. Του αρέσει το παιχνίδι που κρύβεσαι και το κου-κου-τσα.
12-14 μηνών: Το βρέφος τοποθετεί σχήματα μέσα στις κατάλληλες τρύπες κουτιού. Το ενδιαφέρουν οι φωτογραφίες και οι εικόνες στα βιβλία. Αναγνωρίζει οικεία αντικείμενα ή εικόνες στα βιβλία. Το μωρό δείχνει με το δάχτυλό του. Αναγνωρίζει το πρόσωπό του στον καθρέφτη.
Τα προβλήματα όρασης πρέπει να αποκλειστούν όταν το παιδί δεν αντιδρά κατάλληλα σε ερεθίσματα από το περιβάλλον. Τα περισσότερα φυσιολογικά παιδιά εμφανίζουν ωρίμανση των διαφόρων παραμέτρων όρασης σταδιακά.
Τα μάτια σε ένα νεογέννητο κάποιες στιγμές δε συντονίζονται καλά. Δίνουν την εντύπωση να στραβίζουν, αλλά αυτό θα σας το πει ο παιδίατρος. Ακόμα, τα χαρακτηριστικά του προσώπου του μπορεί καμιά φορά να δίνουν την εντύπωση ότι στραβίζει. Σε κάθε περίπτωση, όταν ένα μωρό φαίνεται ότι έχει στραβισμό (στραβίζει/αλληθωρίζει) ακόμα και τις πρώτες ημέρες ζωής, θα πρέπει να εξετασθεί.
Στον 6ο μήνα ζωής θα πρέπει να εξετάζονται για διαθλαστικές ανωμαλίες τα παιδιά που έχουν γονείς με σοβαρά διαθλαστικά προβλήματα όρασης.
Ωρίμανση σφιγκτήρων
Η ωρίμανση των σφιγκτήρων του παιδιού (με άλλα λόγια πότε «λέει τα κακά και τα τσίσα») επιτυγχάνεται συνήθως μετά τα 2½ χρόνια της ζωής. Καλό είναι οι γονείς να μη μπαίνουν στη διαδικασία να εκπαιδεύουν τα παιδιά τους σε μικρότερη ηλικία, καθώς το νευρικό σύστημα δεν είναι ακόμα ώριμο. Επιπλέον, μια πρόωρη προσπάθεια μπορεί να έχει αντίθετα αποτελέσματα όπως πχ δυσκοιλιότητα.
“Self–soothing” μέθοδοι
To παιδί στην προσπάθειά του να ηρεμήσει και να αυτοανακουφιστεί είναι δυνατό να χρησιμοποιεί διάφορες μεθόδους όπως είναι το πιπίλισμα των δακτύλων του, η χρήση πιπίλας, το να έχει μια κουβερτούλα (νάνι) ή ένα παιχνίδι αγκαλιά για να κοιμηθεί.
Είναι αρκετά συνηθισμένες στα μικρά παιδιά και δεν εμπνέουν ανησυχία. Οι γονείς δεν πρέπει να τις εκμεταλλεύονται για να καθησυχάσουν το παιδί, στερώντας το ίσως από την τρυφερότητα και τη φροντίδα που χρειάζεται το παιδί από τους ίδιους. Επίσης, δεν πρέπει να προσπαθούν εμμονικά να τις σταματήσουν; σιγά-σιγά το παιδί θα τις σταματήσει από μόνο του.
Η πιπίλα επιτρέπεται μέχρι τα 3 χρόνια (αντίθετα η χρήση του μπιμπερό πρέπει να σταματά τον 1ο χρόνο ζωής). Το πιπίλισμα του αντίχειρα, σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής Οδοντιατρικής, δεν προκαλεί κανένα μόνιμο ανατομικό πρόβλημα στο στόμα ή στα δόντια εάν δεν συνεχιστεί μετά τα 5 έτη. Σύμφωνα με την ίδια Ακαδημία, τα περισσότερα παιδιά σταματούν τη συνήθεια από μόνα τους ανάμεσα στις ηλικίες των 2 και 4 ετών. Ενίοτε, το επίμονο πιπίλισμα του αντίχειρα μετά την ηλικία των 5 ετών αποτελεί πιθανή εκδήλωση άγχους. Για την αντιμετώπιση, χειριζόμαστε το παιδί με θετικό και όχι αρνητικό τρόπο, χρησιμοποιώντας τις τεχνικές της επιβράβευσης, της απόσπασης προσοχής, των προνομίων, και όχι της επίπληξης και της τιμωρίας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι κανένα παιδί δεν είναι ίδιο με οποιοδήποτε άλλο. Το φυσιολογικό φάσμα ανάπτυξης ποικίλει. Τα παιδιά κατακτούν βήματα στην ανάπτυξή τους σε διαφορετικές ηλικίες. Πρέπει να λαμβάνουμε πάντοτε υπόψη ότι τα παραπάνω αναφέρονται στο μέσο όρο τυπικής ανάπτυξης και ενδέχεται να υπάρχουν μικρές αποκλίσεις. Οι αποκλίσεις μπορεί να βασίζονται σε τυχαία γεγονότα (όπως γενετικοί παράγοντες, κοινωνικοί παράγοντες, περιβαλλοντολογικοί παράγοντες) και δε σημαίνουν απαραίτητα κάποια καθυστέρηση. Συνήθως άτυπες αποκλίσεις στην ανάπτυξη ακολουθούν τη φυσιολογική ανάπτυξη ύστερα από εκπαίδευση.
Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να συμβουλεύεστε τον παιδίατρό σας. Η έγκαιρη διάγνωση των αναπτυξιακών διαταραχών στα πρώιμα στάδια της ζωής είναι πολύ σημαντική ώστε όταν διαπιστωθούν, να υπάρξει άμεση παρέμβαση.
